stać

I.

1. Coś, ktoś stoi, staje, stanął komuś w oczach, przed oczami, w myślach, w pamięci «coś, ktoś jest przedmiotem czyichś myśli, wyobrażeń, wspomnień»: Przed oczami stanęły mi wszystkie zapamiętane thrillery i sensacyjne filmy (...). W. Kowalewski, Bóg.

2. Stać jak przykuty, jak skamieniały, jak piorunem rażony, jak wrośnięty w ziemię; stać jak posąg, jak zamurowany, jak słup itp. «stać bez ruchu, nieruchomo, zwykle ze zdziwienia, strachu itp.»: (...) za dwa dni wyjeżdżamy. – Jak? Gdzie? A Marcin? – Stał jak wrośnięty w ziemię, w samym środku katastrofy i zniszczenia. E. Cechnicka, Znak.

3. Stać, stanąć (komuś, czemuś) na przeszkodzie, na drodze; stać (komuś, czemuś) na zawadzie «przeszkadzać, przeszkodzić komuś lub czemuś w czymś, utrudniać, utrudnić komuś coś»: Piłkarz miał przejść do drużyny „Czerwonych Diabłów” już w zeszłym roku, jednakże wówczas na przeszkodzie stanęła mu kontuzja kolana. Metr 09/04/2001.

4. Stać, stanąć mocno na ziemi «być, stać się realistą, trzeźwo oceniać sytuację»: Był to w rzeczywistości bardzo inteligentny i wrażliwy młody mężczyzna. Za wszelką cenę chciałam mu pomóc stanąć mocno na ziemi. I. Kukiełka, Meandry.

5. Stać, stanąć na mocnych, na własnych nogach, mocno na nogach; stać, stanąć o własnych siłach «być samodzielnym, usamodzielnić się, być niezależnym, uniezależnić się, zwłaszcza pod względem materialnym»: Nie mogłam się doczekać, żeby uciec od szkolnej monotonii i stanąć na własnych nogach. Dlatego postanowiłam darować sobie uniwersytet i zostać aktorką. Viva 23/2000.

6. Stać, stanąć pod bronią «być uzbrojonym, gotowym do walki»: (...) cztery tysiące z górą uzbrojonych chłopów stanęło pod bronią wokoło pałacu, czekając dalszych rozkazów. Z. Kossak, Pożoga.

7. Stać, trzymać się z boku, na uboczu, na boku, z dala, z daleka od kogoś, od czegoś «nie brać w czymś udziału, nie mieszać się, nie wtrącać się do czegoś, unikać kogoś, czegoś»: Udał się więc do Warszawy, gdzie wraz z rodziną przebył cały czas wojny, trzymając się na uboczu od ówczesnych wypadków. PrzWsp 04/21/1927.

8. Stać u progu, na progu czegoś «być bliskim osiągnięcia czegoś»: (...) młody książę stał właśnie u progu kariery politycznej. M. Brandys, Poniatowski. Wydawałoby się, że stoimy na progu odrodzenia polskiej dramaturgii, tym bardziej że do teatrów wróciła publiczność (...). GW 13/04/2000.

9. Stać z bronią u nogi «o wojsku: być gotowym do walki, ale nie walczyć, wyczekiwać sposobnej chwili»: (...) ile (...) ponawypisywano np. na temat rzekomego „stania z bronią u nogi” jako dewizy akowskich oddziałów, tych właśnie co najwięcej krwi wytoczyły w walce z okupantem! R. Matuszewski, Od Leśmiana.

Coś, ktoś stoi wysoko, wyżej od kogoś, czegoś (niż ktoś, coś) zob. wysoko 1.

Coś nie stoi w żadnym stosunku do czegoś zob. stosunek.

Coś stoi jak byk, jak wół zob. byk 2.

Coś stoi poniżej, niżej (wszelkiej) krytyki zob. krytyka 2.

Coś stoi na głowie zob. głowa 17.

Coś stoi otworem zob. otwór 1.

Coś stoi pod znakiem zapytania zob. znak 1.

Coś stoi przed kimś otworem zob. otwór 2.

Drzwi stoją przed kimś, dla kogoś otworem zob. drzwi 3.

Jak rzeczy stoją zob. rzecz 8.

Jak sprawy stoją zob. sprawa 2.

Kląć, przeklinać na czym świat stoi zob. kląć.

Ledwo, ledwie, z trudem stać na nogach zob. noga 11.

Stać jak mur zob. mur 4.

Stać jak na rozżarzonych węglach zob. rozżarzyć.

Stać komuś nad głową zob. głowa 55.

Stać murem przeciwko komuś, czemuś zob. mur 5.

Stać murem za kimś, za czymś, przy kimś, przy czymś zob. mur 6.

Stać nad grobem zob. grób 1.

Stać nad kimś jak kat nad dobrą duszą zob. kat.

Stać nad przepaścią, na skraju, na krawędzi przepaści zob. I przepaść 2.

Stać na dwóch biegunach, na (dwóch) przeciwnych, przeciwległych biegunach zob. biegun 1.

Stać na dwóch krańcach zob. kraniec.

Stać na gruncie czegoś zob. grunt 8.

Stać na jakimś stanowisku, na stanowisku, że... zob. stanowisko.

Stać na przegranej pozycji zob. pozycja 2.

Stać na rozdrożu, na rozstaju, na rozstajach (dróg), na rozstajnych drogach zob. rozdroże.

Stać na świeczniku zob. świecznik.

Stać na twardym, pewnym gruncie zob. grunt 7.

Stać przy garach zob. gar.

Stać przy kimś, przy czymś, po czyjejś stronie, przy czyimś, u czyjegoś boku zob. stanąć 10.

Stać słupka zob. słupek.

II.

Czyjeś akcje stoją dobrze, wysoko (źle, nisko) zob. akcja 3.

III.

Nie staje komuś czegoś, np. tchu, odwagi, cierpliwości «ktoś nie może oddychać, ma mało sił, nie ma odwagi, cierpliwości»: Może miał zamiar dopiero później go wykończyć. „Ja myślę, że Gawrylukowi nie stało odwagi, kiedy go zobaczył. Brat przecie” (...). W. Odojewski, Zasypie.